محقق و گیلان شناس :متولیان فرهنگ نسبت به آئین های سنتی مانند شب چله بی تفاوت هستند | صداوسیما کوتاهی می کند و برنامه های اصیل فرهنگی نمی سازد

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی ابریشم پرس به نقل از حکایت گیلان ، شب یلدا آخرین شب  پاییز می‌باشد که حدود یک دقیقه نسبت به سایر شب‌ها طولانی تراست .جشن گرفتن در این شب از دیر باز ودوران باستان به بهانه یک دقیقه بیشتر با هم بودن  بین ایرانیان مرسوم بود.این دورهمی از دیرباز در همه شهرهای ایران برگزار شده و در گیلان نیز اهمیت ویژه ای دارد.

هر چند در سالهای اخیر با وجود انواع رسانه‌های جمعی و ورود مدیا به خانواده‌ها دورهمی‌های خانوادگی کم رنگ‌‌تر شده است، اما شب یلدا هنوزازجمله شب‌هائیست که  بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن و جشن گرفتن خانواده‌ها‌ست.

هوشنگ عباسی پژوهشگر، محقق گیلان‌شناس وایرانشناس در گفت و گو با حکایت گیلان درباره شب یلدا که در گیلان به نام شب چله گفته می‌شود، گفت: گیلان به علت دارا بودن تنوع اقلیمی و قومی ، زبانی که دارد دارای آئین‌های ویژه‌ای است .

او با اعلام اینکه  گیلان دارای گاهشمار مخصوصی است که با گاهشمار خورشیدی تفاوت  دارد اضافه می کند: در این گاهشمار همه جشن های انسانی و فولکلورآمده است که در حال حاضر اغلب آن‌ها برگزار نمی‌شود.

عباسی با اشاره به اینکه به شب یلدا در گیلان از دیرباز شب چله گفته می‌شود، ادامه داد: چله‌نشینی آئینی است که در گیلان قدمت بالایی دارد و براساس باورهای مردمی فصل زمستان در گیلان به سه بخش چله‌بزرگ‌‌‌، چله‌‌کوچک و پیرزن تقسیم می‌شود که به ترتیب شامل ۴۰ روز،۲۰ روز و آخرین ماه زمستان اسفند است .

پژوهشگر ایران شناس گیلانی اضافه کرد: باورداشت‌های مردم نواحی مختلف گیلان در آغاز زمستان دارای تنوع بوده  که یکی از این باورها این است که چله بزرگ و چله کوچک در آغاز دو برادر بودند که خداوند حکومت جهان را به مدت ۶۰ روز به آنها داد و از این ۶۰ روز ۴۰ روز آن به چله بزرگ و ۲۰ روز دیگر به چله کوچک رسید، وقتی که زمان حکمرانی چله بزرگ  است، چله کوچک می گوید بگذار نوبت حکمرانی من برسد می دانم با دنیا چه کنم، طوفان به پا خواهم کرد، برف زیاد خواهم باراند، خانه ها را خراب و ویران می کنم، گرسنگان را سخت خواهم آزرد،بیماری را افزایش خواهم داد، پرندگان و حیوانات را می گذارم یخ بزنند؛ اما وقتی نوبت حکمرانی ‌اش می رسد، قبل از اینکه بتواند کاری کند، روزها پشت سر هم  و تند می گذرند و حکومت ۲۰ روزه‌اش زود سپری شده و تمام می‌شود. مردم بر این باورند برادر کوچک گرچه تند و عصبی است اما نباید از او ترسید  و از برادر بزرگ که صبور است می ترسند و آذوقه و مواد سوختنی به اندازه کافی برای ۴۰ روز ذخیره می کنند تا از گزند سرما در امان باشند.

عباسی با عنوان اینکه در شب چله برای دورهمی‌های خانوادگی انواع غذاهای محلی در گیلان پخته می‌شود، اضافه کرد : در قدیم نوعی آش با چهل گیاه برای شب چله پخته می‌شد که در حال حاضر مرسوم نیست .

بنا به گفته این پژوهشگر گیلان‌شناس پختن نوعی آش ، سبزی پلو با ماهی،انواع آجیل‌های سنتی مانند برنج برشته ، تخم کدو، کدو ولبوی پخته، آو کونوس، آو خوج ، هندوانه جزو خوراک های مورد استفاده درشب چله برای پذیرایی از میهمانان توسط میزبان بوده است که هنوز نیز قابلیت استفاده دارند و توسط گیلانی‌ها استفاده می‌شود .

عباسی با عنوان اینکه آو کونوس (آب ازگیل)  در چندین دهه قبل یکی از خوراکی های اصلی روی سفره شب چله گیلانیان بوده است در این باره گفت: معمولا در فصل پاییز ازگیل خام را در خمره‌ای می ریختند و خمره را پر از آب کرده و مقداری نمک به آن اضافه می‌کردند گوشه ای خارج از اتاق می گذاشتند. ازگیل خام بعد از مدتی پخته و آبدار و ترش مزه می شد و در شب نشینی ها آن را از خم یا نقلدان (ظرف استوانه ای شیشه ای را می گویند) بیرون آورده و با گلپر و نمک می خوردند.

او با اشاره به اینکه در گذشته فقط فال حافظ به صورت امروزی در شب چله گیلانیان مرسوم نبوده است ، اضافه کرد : فال هندوانه یکی از فال‌های مرسوم این شب بود که پوست سر هندوانه که بریده می‌شد به چهار قسمت تقسیم شده وبا یک پرتاب و در کنار هم ماندن قسمت‌ها فال خوانده می شد ، به نوعی که اگر ۴ تکه سبز بود برای نیت کننده فال خوب بوده به مقصودش می‌رسید ، اگر دو تکه سبزمی‌افتاد خوب و سه تکه سفید بد بود.

عباسی  فال‌گوش، فال سوزن، فال آب را نیز از دیگر فال‌های شب چله مرسوم بین گیلانیان در گذشته نه چندان دور عنوان کرد.

این پژوهشگر گیلان و ایرانشناس با عنوان اینکه خواندن شاهنامه بویژه افسانه عجزو نوا، قصه‌های محلی ، انواع بازی‌ها مانند فندق بازی، انگشتر بازی و…از سرگرمی‌های دورهمی خانواده‌های گیلانی در شب چله بوده است ، افزود: در این دورهمی ها خانواده‌ها تا ساعاتی از شب گذشته دور هم جمع می‌شدند.

بنا به گفته عباسی یکی دیگر از رسوم این شب این بوده است  که خانواده هایی که نوعروس دارند در شب چله هدایایی برای عروس خود آماده کرده  و با شیرینی ، آجیل، هندوانه و  انواع میوه به خانه پدر عروس می بردند که این رسم هنوز انجام می‌شود.

او با انتقاد از اینکه در حال حاضر رسانه‌ها در فضای مجازی  جای دورهمی‌های خانوادگی  و فرهنگ‌های اصیل ایرانی را گرفته‌اند، ادامه داد: درگذشته شاهنامه‌خوانی،قصه‌ها وسنت‌های قدیمی در کنار سرگرمی به نوعی انتقال دهنده تجربه به نسل‌های بعد بود که در حال حاضر جای تمام آنها را گوشی‌های هوشمند گرفته و هر فردی در دنیایی که برای خودش درفضای مجازی ساخته زندگی می‌کند.

عباسی با عنوان اینکه آئین‌های سنتی گذشته بدون هیچ عوارضی برای همگان بود، اضافه کرد: متاسفانه متولیان فرهنگ هیچ سنخیت ،علاقه‌ و احساس مسئولیتی نسبت به حفظ فرهنگ گذشتگان نداشته وبدنبال فرهنگ‌های بومی که انسان‌ساز باشند ‌نیستند .

او ادامه داد: برخی از متولیان فرهنگ که آشنایی ندارند تکلیفشان مشخص است اما برخی که می‌شناسند نیز نسبت به این موضوع کاملا بی‌تفاوتند.

بنا بر اعتقاد این گیلان‌شناس مطرح انتقال فرهنگ‌‌ها، آداب و رسوم کهن باید ازابتدای دوران آموزش کودکان که دوره کودکستان است آغاز و در دوره های بعدی دبستان، دبیرستان و حتی دانشگاه ادامه داشته باشد.

او با تاکید بر اینکه فرهنگ گذشتگان در نوع پخت و پز و تهیه غذا با سلامتی انسان‌ها ارتباط مستقیم داشته است ، گفت: پشت هر غذای محلی گیلان با توجه به تنوعی که وجود دارد فلسفه‌ای از سلامتی پنهان است که برای از بین نرفتن  و فراموشی طبخشان متولیان امور باید بدنیال مسیری برای حفظ آن‌ها باشند.

عباسی با گلایه از میراث فرهنگی، ارشاد و رسانه های استان نسبت به بی تفاوتی‌هایشان در زمینه حفظ فرهنگ‌های گذشته گیلان گفت: باید یک همگرایی برای این مسیر وجود داشته باشد که در حال حاضر نبوده و در این راستا بخشی از فرهنگ گذشته گیلان در حال فراموشی است .

او صدا و سیما را نیز یکی از دستگاه‌های اجرایی متولی بی توجه نسبت به فرهنگ برشمرد و اضافه کرد:  صدا و سیما با توجه با اینکه یکی از متولیان اصلی اشاعه فرهنگ بوده و وظیفه ذاتی‌اش این است ، ولی در این زمینه کوتاهی کرده و برنامه‌ها با درجه مطلوب که در زمینه اصالت ، فرهنگ و تمدن باشد ساخته نمی‌شود .

عباسی در پایان با تبریک شب چله به مخاطبان حکایت گیلان، تاکید کرد: برای حفظ ، انتقال فرهنگ و آئین‌های گذشته لازم است رسانه‌ها نیز در زمینه تولید محتوا و برنامه در این زمینه اقدام کرده تا بیش از این به فراموشی سپرده نشود.